CEZA YARGILAMASINDA YENİ DÜZENLEME: SERİ MUHAKEME VE BASİT YARGILAMA USULÜ

CEZA YARGILAMASINDA YENİ DÜZENLEME:

SERİ MUHAKEME VE BASİT YARGILAMA USULÜ

01.01.2020 tarihi itibariyle ceza yargılamalarında uygulanacak olan seri muhakeme ve basit yargılama usulü hayatımıza girmiş oldu. Seri Muhakeme Savcılıklarınca seri muhakeme usulü hızla uygulanmaya başlanmıştı. Her ne kadar küresel salgın nedeniyle neredeyse başlar başlamaz sekteye uğramış olsa da, salgının bitiminin ardından yeniden hızlı bir şekilde seri muhakeme usulü uygulamasına devam edileceğinden, yeni bir uygulama olması nedeniyle de akıllarda pek çok soru işareti oluşturduğundan seri muhakeme ve basit yargılama usulüne ilişkin genel bir bilgi vermek amacıyla bu yazıyı hazırladım. Faydalı olmasını dilerim.

SERİ MUHAKEME USULÜ

Öncelikle seri muhakeme tıpkı ön ödeme, uzlaştırma, kamu davasının açılmasının ertelenmesi gibi bir alternatif çözüm yoludur. Bu alternatif çözüm yolları birbiri ile kesişmez. Uygulanacakları suçlar birbirinden farklıdır. Yani ön ödeme ve uzlaştırma kapsamındaki suçlar seri muhakeme kapsamına girmez. Ancak aynı suç için hem kamu davasının açılmasının ertelenmesi hem de seri muhakeme usulü gündeme gelebilir. Bu durumda önce kamu davasının açılmasının ertelenmesi değerlendirilir, kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmiyorsa ikinci olarak seri muhakeme usulü uygulanabilir.

Seri muhakemenin amacı; suç şüphesi altındaki kişilerin kabulüne bağlı olarak yargılama süresini kısaltmaktır. Seri muhakeme usulünün en önemli avantajı ise ceza indirimidir. Verilecek cezada ½ oranında indirim uygulanır.

Seri muhakeme usulünün uygulanabilmesinin şartları;

1.      Yeterli şüpheye ulaşılmış olması gerekir.

2.      İsnat edilen suç ön ödeme ve uzlaştırma kapsamında olmamalıdır.

3.      Kamu davasının açılmasının ertelenmesi değerlendirilmiş ancak ertelenmesine karar verilmemiş olmalı

4.      Şüpheli küçük(18 yaşından küçük), akıl hastası, sağır ve dilsiz olmamalıdır.

5.      Şüpheli adresinde ulaşılabilir olmalıdır.

6.      Şüpheli avukatı huzurunda özgür iradesi ile seri muhakeme usulünün uygulanmasını kabul etmiş olmalıdır. (Avukatın bulunması zorunlu.)

7.      İsnat edilen suç katalog suçlardan biri olmalıdır.

8.      İştirak halinde işlenen bir suç ise, şeriklerin (suça iştirak edenlerin) hepsinin seri muhakemeye rıza göstermiş olması gerekir.

Seri muhakeme usulünün uygulanacağı suçlar (Katalog suçlar);

a) Türk Ceza Kanununda yer alan;

1) Hakkı olmayan yere tecavüz (madde 154, ikinci ve üçüncü fıkra),

2) Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (madde 170),

3) Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179, ikinci ve üçüncü fıkra),

4) Gürültüye neden olma (madde 183),

5) Parada sahtecilik (madde 197, ikinci ve üçüncü fıkra),

6) Mühür bozma (madde 203),

7) Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (madde 206),

8) Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (madde 228, birinci fıkra),

9) Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (madde 268),

suçları.

b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13 üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.

c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 93 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.

ç) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2 nci maddesinde belirtilen suç.

d) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.

Burada şuna dikkat etmek gerekir; seri muhakeme usulünün uygulanması yukarıda yer alan suçların yalnızca belirtilen fıkraları için geçerlidir. Ayrıca yukarıda sayılan suçlar sınırlı sayıdadır, katalog suçlardan olmayan suçlar için seri muhakeme usulünün uygulanması mümkün değildir.

Seri muhakeme usulünde müdafi (şüpheli avukatı) bulunması zorunlu mudur?

Evet. Seri Muhakeme Yönetmeliği’nde şüphelinin müdafi huzurunda seri muhakeme usulünün uygulanmasını kabul etmesi halinde seri muhakeme usulünün uygulanabileceği belirtilmiştir. Bu nedenle avukatın bulunması bir zorunluluktur. Savunma hakkının, adil yargılamanın ve şüphelinin özgür iradesinin güvencesini sağlamak üzere zorunlu müdafilik getirilmiştir.

Zorunlu müdafilik söz konusu olduğu için kendini avukat ile temsil ettiremeyen şüpheli için Baro’dan avukat atanacaktır.

Seri muhakeme sonucunda takipsizlik kararı verilebilir mi?

Hayır, takipsizlik kararı verilemez. Seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi için öncelikle delillerin toplanması gerekir. Deliller toplanmadan, söz konusu suç katalog suçlardan biri olduğu için doğrudan seri muhakeme usulü uygulanırsa kamu düzeni, adil yargılanma hakkı ihlal edilmiş olacaktır. Mutlaka seri muhakemeye geçilmeden önce delillerin toplanmış olması gerekir. Seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi için toplanan delillerin yeterli şüphe oluşturması gerekir. Yeterli şüphe oluşmamışsa takipsizlik kararı verilecektir. Bu nedenle seri muhakeme sonunda takipsizlik kararı verilemez.

Seri muhakeme usulüne davet nasıl yapılır?

Cumhuriyet savcısı seri muhakeme usulünün uygulanmasına karar verdikten sonra şüpheliye teklif sunmak üzere şüpheliyi davet eder. Seri muhakemenin en kısa sürede tamamlanması amaçlandığı için bu davet telefon, faks, e posta gibi yollarla da yapılabilir. Resmi tebligat dışında başka bir yol ile yapılan davetler şüpheli daveti kabul edip icabet ederse bu geçerlidir. Ancak örneğin telefonla davet edilen bir şüpheli davete icabet etmezse, davete icabet etmemenin hukuki sonuçları doğmaz. Şüphelinin seri muhakeme usulünü reddettiğine dair tutanak tutulamaz. Şüpheliye resmi tebligat yapılmalıdır.

Şüpheli davete icabet etmek veya cevap vermek zorunda mıdır?

Hayır, şüpheli davete icabet etmek veya cevap vermek zorunda değildir. Davete mazeretsiz olarak icabet etmeyen veya adresinde bulunmaması ya da herhangi başka bir nedenle kendisine ulaşılamayan şüpheli için bu durum hakkında tutanak tutulur ve soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.

Şüpheli davete icabet etmek zorunda olmadığı için hakkında zorla getirme kararı ve yakalama emri verilemez.

Davete icabet etmeyen veya teklifi reddeden şüpheli sonradan seri muhakeme usulünün uygulanmasını isteyebilir mi?

Evet, iddianamenin düzenlenmesine kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep edebilir. Cumhuriyet savcısının burada takdir yetkisi yoktur, talep üzerine seri muhakeme usulünü uygular.

Seri muhakeme usulünün uygulanmasını kabul eden şüpheli sonradan vazgeçebilir mi?

Şüpheli hüküm verilinceye kadar teklifi kabul iradesini geri alabilir, ayrıca müdafinin rızasına gerek yoktur. Müdafinin bunu geri alması için mutlaka vekaletnamesinde geri almaya ilişkin özel hüküm bulunması gerekir.

Şüpheli seri muhakeme usulünün uygulanmasından vazgeçtiği takdirde seri muhakeme dosyasında yer alan deliller, genel hükümlere göre yapılacak soruşturma ve kovuşturmada delil olarak kullanılamaz. (Ancak yine de seri muhakeme usulü için yapılan davetin veya teklifin kabulünün ikrar anlamına geldiği göz önünde bulundurulmalıdır.)

Seri muhakeme usulünün teklifi nasıl yapılır?

Davete icabet eden şüpheliye Cumhuriyet savcısı tarafından usul hakkında ayrıntılı bilgi verilir. Bu bilgilendirmenin kolluk(polis) tarafından yapılmış olması yeterli değildir.

Teklif esnasında avukat bulunmalıdır.

Cumhuriyet savcısı verilecek cezayı ½ oranında indirimi uygulayarak belirledikten sonra, cezanın net miktarını şüpheliye teklif eder. (Teklif edilen ceza örneğin 1 yıldan 2 yıla şeklinde olamaz. Net olmalıdır, örneğin 1 yıl )

Koşulları varsa savcı HAGB ve cezanın ertelenmesini de teklif edebilir.

Şüpheli sunulan teklifi kabul veya reddeder. Karşı bir teklifte bulunamaz, pazarlık yapamaz.

Teklif kabul edildikten sonra süreç nasıl işler?

Şüpheli teklifi reddederse seri muhakeme usulü uygulanmaz, soruşturma genel hükümlere göre devam eder.

Şüpheli teklifi kabul ederse, Cumhuriyet savcısı tarafından talepname düzenlenir. Kural olarak şüphelinin aynı gün içinde Asliye Ceza Mahkemesi’ne çıkarılıp hükmün verilmesi beklenir. Ancak uygulamada yoğunluğa göre bu süre uzayabilir.

Talepnamede yer alan ceza şüpheliye teklif edilen ceza ile aynı olmalıdır.

Hakim talepnamede yer alan hukuki nitelendirme ile bağlı mıdır?

Asliye ceza hakimi fiilin hukuki nitelendirmesi ile bağlı değildir. Bu nedenle seri muhakemedeki suç tiplerinden birine girmediğine karar verirse talepnameyi reddedecektir.

Fiilin suç tiplerinden birine girdiğine ancak talepnamede eksiklik olduğuna karar verirse talepnameyi iade edecektir.

Talepnamenin iadesine veya reddine ilişkin kararlara karşı itiraz yolu düzenlenmemiştir. Savcı bu kararlara itiraz edemez.

Suçtan zarar gören katılma talebinde bulunabilir mi?

Suçtan zarar gören katılma talebinde bulunamaz. Suçtan zarar görene davetiye çıkarılmaz, duruşmada yer almaz. (Zaten seri muhakemede yapılan bir duruşma da değildir, duruşma tutanağı düzenlenmez.)

Mahkeme talepnamede yer alan ceza dışında bir cezaya hükmedebilir mi?

Hakim talepnamede yer alan ceza miktarı ile bağlıdır, bunun dışında bir cezaya kesinlikle hükmedemez. Ayrıca mahkemenin delil toplama yetkisi de yoktur.

Seri muhakeme sonucunda beraat kararı verilebilir mi?

Aslında bu sorunun cevabı savcı tarafından şüpheliye ceza teklifinde bulunulduğunu belirttiğimiz için açık, ancak sıkça sorulduğu için ayrıca belirtmekte fayda var. Seri muhakeme sonucunda beraat kararı verilmesi mümkün değildir. Seri muhakemede verilecek hüküm savcı tarafından şüpheliye teklif edilen ve şüphelinin kabul ettiği cezadır. Seri muhakemenin genel hükümlere göre yürütülen yargılamadan farkı da budur. Genel hükümlere göre yürütülen bir kovuşturma sonucunda verilecek hüküm beraat kararı, düşme kararı veya bir mahkumiyet kararı olabilir. Ancak seri muhakeme usulü sonucunda mutlaka mahkumiyet hükmü verilir. Seri muhakeme teklifini kabul veya reddederken değerlendirmeniz gereken konu budur. Bu konuda avukatınız ile bir değerlendirme yapabilirsiniz.

Mahkeme hükmüne karşı başvurulacak kanun yolu nedir?

Mahkemenin talepname üzerine kurduğu hükme karşı itiraz yolu açıktır. İtiraz merci Ağır Ceza Mahkemesi’dir. İstinaf veya temyize gidilemez.

Hüküm suçtan zarar görene de tebliğ edilir. Bu tebliğ üzerine suçtan zarar görenin de itiraz yoluna başvurma hakkı vardır.

Mahkemece verilecek hüküm adli sicile kaydedilir mi?

Evet. Seri muhakeme sonucunda verilen hükmün genel hükümlere göre verilen hükümden farkı yoktur. Adli sicile kaydedilir.

 

BASİT YARGILAMA USULÜ

Basit yargılama usulüne çok kısa değineceğim. Seri muhakeme usulü karşımıza şu an için daha sık çıktığından konuya ilişkin yukarıda detaylı bir anlatıma yer verdim. Şimdi de basit yargılama usulü nedir genel olarak buna bakalım.

Basit yargılama usulüne ilişkin genel olarak bilmemiz gerekenler;

·         Kanunda belirtilen cezanın üst sınırı 2 yıla kadar olan suçlarda uygulanır. (Seri muhakemeden farklı olarak burada katalog suçlara yer verilmemiş, cezanın üst sınırı belirlenmiştir.)

·         Duruşma yapılmaz.

·         Yazılı beyan ve savunma esasına dayanır.

·         Şüphelinin kabulü aranmaz.

·         İştirak halinde işlenen suçlarda da basit yargılama usulü uygulanabilir.

·         Basit yargılama usulü kapsamına giren bir suç, bu kapsama girmeyen bir suç ile beraber işlenmişse iki suç için de basit yargılama usulü uygulanmaz.

·         Mahkeme her aşamada bu usulün uygulanmasından vazgeçebilir.

·         Hakim yeniden delil araştırması yapabilir. (Seri muhakemede hakimin delil araştırma yetkisi yoktu.)

·         İddianame şüpheliye ve suçtan zarar görene tebliğ edilir. Duruşmasız karar verileceği bildirilir. Yazılı beyanda bulunulması için 15 gün süre verilir.

·         Hakim karar verirken Cumhuriyet savcısının görüşünü almaz.

·         Verilecek cezada ¼ oranında indirim yapılır. (TCK 61’e göre belirlenecek cezanın son halinin üzerine ¼ indirim uygulanır.)

·         Beraat hükmü de verilebilir.

·         Basit yargılama usulünde zorunlu müdafilik (avukat bulundurma zorunluluğu) yoktur.

·         Tarafların itirazı halinde genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. (İtirazın sanık dışında bir taraftan yapılması durumunda ¼ indirim korunur.) Duruşma yapılır. Ancak hakim tarafların yokluğunda karar verebilir.  

·         Genel hükümlere göre yargılamaya devam olunduğu durumda hakim önceki kararı ile bağlı değildir.

 

                                                                                                         Avukat Başak BARAN

                                                                                                                 Ankara Barosu